Kamis, 13 Desember 2012

KRUNA DWI LINGGA DAN KRUNA SATMA



SARGA I
DASAR ANGRIPTA
  1. Latar Belakang
            Yening jamane sekadi mangkin, sampun kocap jaman globalisasi. Sami warisan budaya miwah agama sayan ngidikang anake nelebin, minekadi warisan base bali sane dahat jatma baline tresnain, mangkin sampun kocap nguredang. Samian punika santukan jatmane mangkin nenten seneng mlajahin indik warisan ipun. Semalihe mangkin jatmane lebih seneng malajahin dunia maya sane boya-boya. Budaya base ring bali nenten ja punah yening iraga sareng sami pade-pade nelebin lan nguningin napi sane wenten ring wewidangan base bali punika. Base bali yening katelebin irika sujatine dahat ngawenang manah liang, mawinan dados kocap menghibur ring tengahan nyane, minekadi base-base sane sampun lumrah kabaos ring wewidangan
jatmane, ring tengahan base baline wenten wagian nyane sane ngabuat irage seneng malajain base punika, minekadi cacimpedan, bladbadan, cacangkriman, miwah taler kruna-krunan nyane makehan, minekadi kruna-kruna sane sampun lumrah kabaos minekadi kruna dwi lingga, dwi satma , miwah kruna-kruna sane lianan. Lianan punika kruna punika pinaka dasar iraga ngawentuk base, mawinan base mawit saking kruna. Wenten kruna sane ngawentuk lengkare sane mawit saking unsure sane pateh, lan wenten taler kruna sane unsure nyane mirip akidik, punika sane kabaos base bali punika unik lan prasida ngabuat iraga seneng malajahin utawi nelebin base miwah kruna sane wenten ring bali puniki, minekadi ring pembahasan sane mangkin pacang kabaosang inggih punika, sekadi ring sor puniki.
1.2.  Cutetan Pikobet
Majalaran antuk latar belakang sane sampun katelatarang  ring pangawit makalah.           Rumusan masalah sane pacang ka telatarang, minakadi :
       Napi artos kruna dwi lingga lan kruna satma punika ?
       Napi artos, soroh-soroh, lan imba ring kruna dwi lingga lan kruna satma punika?

1.3.  Tatujon Pikobet
        Tatujon ring makalah puniki inggih punika :   
       1. Mangda iraga uning artos ring kruna dwi lingga lan kruna satma.
       2. Mangda iraga uning napi artos, soroh, lan imba ring kruna dwi lingga lan kruna                   satma punika.
   

SARGA II
      PEMBAHASAN
2.1    Artos Kruna Dwi Lingga
      Kruna dwi lingga utawi kata ulang inggih punika kruna sane ka kaping      kalihang utawi sane kaucap ping kalih.
2.1.1  Wagian Kruna Dwi Lingga lan imbanyane :
         1.  Kruna Dwi Sama Lingga
              Inggih punika kruna sane linggannyane ka kapingkalihang
              Imba: Selem-selem,jegeg-jegeg,gadang-gadang,barak-barak, berag-berag.
        2.  Kruna Dwi Samatra Lingga
    Inggih punika kruna sane linggannyane ka kapingkalihang, sakewanten aksara                    ipun maubah asiki.
    Imba: Tunggang-tungging, gelar gelur, kecag-kecog, kejat-kejit.
Wangun kruna dwi samatra lingga punika wenten maubah nganutin wewangunan (model) ring sor.
Wangun kruna dwi samatra lingga
Model perubahan
Karag-kirig
a a   =    i i
Jakjak-jekjek
Dragdag-drugdug
Tantang-tengteng
Dangsak-dengsek
a a   =    e e   (pepet)
a a   =    u u
a a   =    e e   (taleng)
a a   =    o o
Tunggang-tungging
Gelar-gelur
Kecag-kecog
Kejat-kejit
Kitak-kituk
a     =     i
a     =    u
a     =    o
a     =    i
a     =    u
Budang-bading
Bulak-balik
u a  =   a  i

3. Kruna Dwi Maya Lingga
Inggih punika kruna sane ka kapingkalihang wau madue arti, mawinan  linggannyane   nenten madue arti.
 Imba: Katang-katang, Kupu-kupu , kapu-kapu , kunang-kunang lan omang-omang, pici-pici, ari-ari, geti-geti, ali-ali, awig-awig, iga-iga, biah-biah, dawang-dawang, dayang-dayang.

4. Kruna Dwi Purwa
    Inggih punika kruna sane wandane ring arep ka kapingkalihang. Wanda sane ka kapingkalihang punika katulis nganutin pasang sastra, teges ipun akasaranipune mapepet.
Imba: Sesari, sesate, sesajen, sesuluh, kekomoh, bebotoh, dedari, lelawar, reraon, gegaen, cecapil, dedalu, bebanten, jejeruk, bebangkit, lan cecaron.

5. Kruna Dwi Wesana
    Inggih punika kruna sane wandane ring ungkur ka kapingkalihang.
    Imba :Pakecos-cos, paketel-tel, pakebyos-byos, pacebur-bur, pakeber-ber, pakenyitnyit, pakenyotnyot, pakebiorbior, pakeblesbles, pakeserser.
Kruna dwi lingga punika wenten sane polih pawewehan (pangater, seselan pangiring), sakadi ring sor puniki.
Conto: majeljel-jeljel, carik-kacarik, atur-katur, sadohdoh, sambung-sinambung, guyu-gumuyu, punyan-punyanan, entung-entunganga, majejaguran, pangilen-ilen, kabudang-badingang.


2.2  Artos Kruna Satma   
      Kruna Satma (kruna mangkep, kruna dwi bina lingga eka sruti) utawi kata majemuk (BI) inggih ipun gabungan kruna-kruna sane madue arti asiki. Kruna satma inggih punika kruna sane madue arti soang-soang, nanging yen kagabungang pacang madue arti wantah asiki. Ring kruna satma puniki wenten cihnanyane minakadi genah aksara punika tusing dadi silurang, ten dados kaselagin antuk kruna-kruna sane tiosan miwah kruna sane kakalih madue arti asiki.
            Upama:  kruna sapu angkepang sareng kruna tangan pacang marupa saputangan. Artin sapu miwah tangan ring saputangan sampun matiosan, awinan sampun mateges asiki.
2.1.2        Wagian Kruna Satma  lan Imbanyane :
1. Kruna Satma Pepadan (setara)
             Inggih punika kruna satma sane malinggih pateh.
    Imba : Kangin-kauh , kaja-kelod , menek-tuun lan meme-bapa
   Kruna satma wenten 2 inggih punika:
a.       Kruna satma matungkasan (matungkalikan).
           Gede cenik, selem putih, tua bajang miwah sane lianan.
b.      Kruna satma ngerasang arti.
            Mas manik, kuning gading, berag tegreg, miwah sane lianan.

2. Kruna Satma tan Sepadan (tidak setara)
 Inggih punika kruna satma sane sinalih tunggil nerangang kruna-kruna lianan.
 Imba : Kacang tanah , bok lantang lan biu kayu, tiing buluh, galang kangin, jaja  abug,    blimbing besi,  kacang komak, miwah sane lianan.

3. Kruna Satma sane ngangen kruna tawah
Inggih punika kruna satma sane sinalih tunggil kruna-kruna punika prasida   ngwangun arti yaning sampun kajangkepan ring kruna.    
Imba : Peteng dedet , putih sentak, tegeh ngalik, putih ngemplak, selem ngotngot miwah sane lianan.   
Binan kruna satma mas manik sareng selem ngotngot.
Kruna manik negesang arti mas, taler ngotngot negesang arti selem.

Mas manik :
            Kruna satma punika marupa kruna satma sepadan sane kruna I sareng II pada madue arti sane pateh. Kruna mas pateh artinne tekening manik (soroh soca-socaan). Kruna satma mas manik ngerasang arti.

Selem ngotngot :
Kruna satma punika marupa kruna satma tawah (unsur unik, BI (kata majemuk)). Kruna ngotngot wantah madue arti, yening sampun kagabungang (angkepang) ring kruna selem, awinan ngotngot punika tan madue arti.
Punika taler kruna sane tawah sakadi :
a.       Denges wantah ring kruna selem denges
b.      Malekag wantah ring kruna bengu malekag
c.       Oger wantah ring kruna seger oger
d.      Ngalik wantah ring kruna tegeh ngalik
e.       Ngalub wantah ring kruna miik ngalub
f.       Ngekak wantah ring kruna barak ngekak









SRAGA III
PENUTUP

3.1 KESIMPULAN
            1. Kruna dwi lingga utawi kata ulang inggih punika kruna sane ka kaping      kalihang utawi sane kaucap ping kalih. Kruna dwi lingga taler madue wagian-wagian minekadi,  kruna dwi samatra, maya , sama miwah dwi purwa lingga. Selanturnyane Kruna Satma Inggih punika kruna sane kawangun antuk kalih lingga, tur madue   paiketan sane prasida ngwetuang tetuek utawi arti asiki lan taler madue wewidangan minekadi, Satma Papadan, Mapadan lan kruna satma sane nganggen kruna tawah.

3.2 Saran
            Pemahaman indik kruna sane ring ajeng pinih becik  majeng ring jatma baline nyalanin kauripan ngenenin indik base bali. Lan Wentuk Kruna ring ajeng dahat mawiguna pisan anggen paplajahan sumangdene iraga sareng sami uning napi punika kruna sama lan kruna satma punika, lan imba-imbannyane.









KAPUSTAKAAN

Anom, Drs. I Gusti (dkk). 1983. Tata Bahasa Bali. Denpasar.
Bawa, Drs. Wayan (dkk). 1977. Sintaksis Bahasa Bali. Denpasar.
Budha Gautama, wayan. 1985. Buku Kerta Basa Bali. Denpasar : PGAH Negeri.
Denes, Drs. Made. 1985. Geografi Dialek Bahasa Bali. Jakarta : Pusat Bahasa.
Ginarsa, Ketut. Th-. Sepintas tentang Sejarah Aksara Bali. Singaraja (ketikan)
Jendra, Drs. I Wayan. 1976. Fonologi Bahasa Bali. Jakarta : Pusat Bahasa.
Simpen, AB. I wayan. 1973. Pasang Aksara Bali. Denpasar.
Suparman Herusantosa, Drs. 1978. Sintaksis. I/II. Singaraja :FKIP Unud.
Tinggen, I Nengah.1986. Sor Singgih Basa Bali. Singaraja : SPGNegeri.

0 komentar:

Template by : kendhin x-template.blogspot.com