SARGA I
DASAR
ANGRIPTA
- Latar Belakang
Yening jamane sekadi mangkin, sampun kocap jaman
globalisasi. Sami warisan budaya miwah agama sayan ngidikang anake nelebin,
minekadi warisan base bali sane dahat jatma baline tresnain, mangkin sampun
kocap nguredang. Samian punika santukan jatmane mangkin nenten seneng mlajahin
indik warisan ipun. Semalihe mangkin jatmane lebih seneng malajahin dunia maya
sane boya-boya. Budaya base ring bali nenten ja punah yening iraga sareng sami
pade-pade nelebin lan nguningin napi sane wenten ring wewidangan base bali
punika. Base bali yening katelebin irika sujatine dahat ngawenang manah liang,
mawinan dados kocap menghibur ring tengahan nyane, minekadi base-base sane
sampun lumrah kabaos ring wewidangan
jatmane, ring tengahan base baline wenten
wagian nyane sane ngabuat irage seneng malajain base punika, minekadi
cacimpedan, bladbadan, cacangkriman, miwah taler kruna-krunan nyane makehan,
minekadi kruna-kruna sane sampun lumrah kabaos minekadi kruna dwi lingga, dwi satma
, miwah kruna-kruna sane lianan. Lianan punika kruna punika pinaka dasar iraga
ngawentuk base, mawinan base mawit saking kruna. Wenten kruna sane ngawentuk
lengkare sane mawit saking unsure sane pateh, lan wenten taler kruna sane
unsure nyane mirip akidik, punika sane kabaos base bali punika unik lan prasida
ngabuat iraga seneng malajahin utawi nelebin base miwah kruna sane wenten ring
bali puniki, minekadi ring pembahasan sane mangkin pacang kabaosang inggih
punika, sekadi ring sor puniki.
1.2. Cutetan Pikobet
Majalaran antuk latar belakang sane sampun katelatarang ring pangawit makalah. Rumusan masalah sane pacang ka telatarang, minakadi :
Majalaran antuk latar belakang sane sampun katelatarang ring pangawit makalah. Rumusan masalah sane pacang ka telatarang, minakadi :
Napi artos kruna dwi lingga lan kruna
satma punika ?
Napi artos, soroh-soroh, lan imba ring
kruna dwi lingga lan kruna satma punika?
1.3. Tatujon Pikobet
Tatujon ring makalah puniki inggih punika :
Tatujon ring makalah puniki inggih punika :
1. Mangda iraga uning artos ring kruna
dwi lingga lan kruna satma.
2. Mangda iraga uning napi artos, soroh,
lan imba ring kruna dwi lingga lan kruna
satma punika.
SARGA
II
PEMBAHASAN
PEMBAHASAN
2.1 Artos Kruna Dwi Lingga
Kruna dwi lingga utawi kata ulang inggih punika kruna sane ka kaping kalihang utawi sane kaucap ping kalih.
Kruna dwi lingga utawi kata ulang inggih punika kruna sane ka kaping kalihang utawi sane kaucap ping kalih.
2.1.1
Wagian Kruna Dwi Lingga lan imbanyane :
1.
Kruna Dwi Sama Lingga
Inggih punika kruna sane
linggannyane ka kapingkalihang
Imba: Selem-selem,jegeg-jegeg,gadang-gadang,barak-barak,
berag-berag.
2.
Kruna Dwi Samatra Lingga
Inggih punika kruna sane linggannyane ka kapingkalihang, sakewanten aksara ipun maubah asiki.
Imba: Tunggang-tungging, gelar gelur, kecag-kecog, kejat-kejit.
Inggih punika kruna sane linggannyane ka kapingkalihang, sakewanten aksara ipun maubah asiki.
Imba: Tunggang-tungging, gelar gelur, kecag-kecog, kejat-kejit.
Wangun
kruna dwi samatra lingga punika wenten maubah nganutin wewangunan (model) ring
sor.
Wangun kruna dwi
samatra lingga
|
Model perubahan
|
Karag-kirig
|
a a =
i i
|
Jakjak-jekjek
Dragdag-drugdug
Tantang-tengteng
Dangsak-dengsek
|
a a =
e e (pepet)
a a =
u u
a a =
e e (taleng)
a a =
o o
|
Tunggang-tungging
Gelar-gelur
Kecag-kecog
Kejat-kejit
Kitak-kituk
|
a =
i
a =
u
a =
o
a =
i
a =
u
|
Budang-bading
Bulak-balik
|
u a =
a i
|
3. Kruna Dwi Maya Lingga
Inggih punika kruna sane ka
kapingkalihang wau madue arti, mawinan linggannyane nenten madue arti.
Imba: Katang-katang, Kupu-kupu , kapu-kapu ,
kunang-kunang lan omang-omang, pici-pici, ari-ari, geti-geti, ali-ali,
awig-awig, iga-iga, biah-biah, dawang-dawang, dayang-dayang.
4. Kruna Dwi Purwa
Inggih punika kruna sane wandane ring arep ka kapingkalihang. Wanda sane ka kapingkalihang punika katulis nganutin pasang sastra, teges ipun akasaranipune mapepet.
Imba: Sesari, sesate, sesajen, sesuluh, kekomoh, bebotoh, dedari, lelawar, reraon, gegaen, cecapil, dedalu, bebanten, jejeruk, bebangkit, lan cecaron.
5. Kruna Dwi Wesana
Inggih punika kruna sane wandane ring ungkur ka kapingkalihang.
Imba :Pakecos-cos, paketel-tel, pakebyos-byos, pacebur-bur, pakeber-ber, pakenyitnyit, pakenyotnyot, pakebiorbior, pakeblesbles, pakeserser.
Kruna
dwi lingga punika wenten sane polih pawewehan (pangater, seselan pangiring),
sakadi ring sor puniki.
Conto:
majeljel-jeljel, carik-kacarik, atur-katur, sadohdoh, sambung-sinambung,
guyu-gumuyu, punyan-punyanan, entung-entunganga, majejaguran, pangilen-ilen,
kabudang-badingang.
2.2 Artos Kruna Satma
Kruna Satma (kruna mangkep, kruna dwi bina lingga eka sruti) utawi kata majemuk (BI) inggih ipun gabungan kruna-kruna sane madue arti asiki. Kruna satma inggih punika kruna sane madue arti soang-soang, nanging yen kagabungang pacang madue arti wantah asiki. Ring kruna satma puniki wenten cihnanyane minakadi genah aksara punika tusing dadi silurang, ten dados kaselagin antuk kruna-kruna sane tiosan miwah kruna sane kakalih madue arti asiki.
Kruna Satma (kruna mangkep, kruna dwi bina lingga eka sruti) utawi kata majemuk (BI) inggih ipun gabungan kruna-kruna sane madue arti asiki. Kruna satma inggih punika kruna sane madue arti soang-soang, nanging yen kagabungang pacang madue arti wantah asiki. Ring kruna satma puniki wenten cihnanyane minakadi genah aksara punika tusing dadi silurang, ten dados kaselagin antuk kruna-kruna sane tiosan miwah kruna sane kakalih madue arti asiki.
Upama: kruna sapu angkepang sareng kruna tangan
pacang marupa saputangan. Artin sapu miwah tangan ring saputangan sampun
matiosan, awinan sampun mateges asiki.
2.1.2
Wagian Kruna Satma lan Imbanyane :
1. Kruna Satma Pepadan (setara)
Inggih punika kruna satma sane malinggih pateh.
Imba : Kangin-kauh , kaja-kelod , menek-tuun lan meme-bapa
1. Kruna Satma Pepadan (setara)
Inggih punika kruna satma sane malinggih pateh.
Imba : Kangin-kauh , kaja-kelod , menek-tuun lan meme-bapa
Kruna satma wenten 2 inggih punika:
a.
Kruna satma matungkasan (matungkalikan).
Gede cenik, selem putih, tua bajang
miwah sane lianan.
b.
Kruna satma ngerasang arti.
Mas manik, kuning gading, berag
tegreg, miwah sane lianan.
2. Kruna Satma tan Sepadan (tidak setara)
Inggih
punika kruna satma sane sinalih tunggil nerangang kruna-kruna lianan.
Imba : Kacang tanah , bok lantang lan biu kayu,
tiing buluh, galang kangin, jaja abug, blimbing besi, kacang komak, miwah sane lianan.
3. Kruna Satma sane ngangen kruna tawah
Inggih punika kruna satma sane sinalih tunggil kruna-kruna punika prasida ngwangun arti yaning sampun kajangkepan ring kruna.
Imba : Peteng dedet , putih sentak, tegeh ngalik, putih ngemplak, selem ngotngot miwah sane lianan.
Binan
kruna satma mas manik sareng selem ngotngot.
Kruna
manik negesang arti mas, taler ngotngot negesang arti selem.
Mas
manik :
Kruna satma punika marupa kruna
satma sepadan sane kruna I sareng II pada madue arti sane pateh. Kruna mas
pateh artinne tekening manik (soroh soca-socaan). Kruna satma mas manik
ngerasang arti.
Selem
ngotngot :
Kruna
satma punika marupa kruna satma tawah (unsur unik, BI (kata majemuk)). Kruna
ngotngot wantah madue arti, yening sampun kagabungang (angkepang) ring kruna
selem, awinan ngotngot punika tan madue arti.
Punika
taler kruna sane tawah sakadi :
a.
Denges wantah ring kruna selem denges
b.
Malekag wantah ring kruna bengu malekag
c.
Oger wantah ring kruna seger oger
d.
Ngalik wantah ring kruna tegeh ngalik
e.
Ngalub wantah ring kruna miik ngalub
f.
Ngekak wantah ring kruna barak ngekak
SRAGA
III
PENUTUP
3.1 KESIMPULAN
1. Kruna dwi lingga utawi kata ulang inggih punika kruna
sane ka kaping kalihang utawi sane
kaucap ping kalih. Kruna dwi lingga taler madue wagian-wagian minekadi, kruna dwi samatra, maya , sama miwah dwi
purwa lingga. Selanturnyane Kruna Satma Inggih punika kruna sane kawangun antuk
kalih lingga, tur madue paiketan sane
prasida ngwetuang tetuek utawi arti asiki lan taler madue wewidangan minekadi,
Satma Papadan, Mapadan lan kruna satma sane nganggen kruna tawah.
3.2 Saran
Pemahaman indik kruna sane ring ajeng pinih becik majeng ring jatma baline nyalanin kauripan
ngenenin indik base bali. Lan Wentuk Kruna ring ajeng dahat mawiguna pisan
anggen paplajahan sumangdene iraga sareng sami uning napi punika kruna sama lan
kruna satma punika, lan imba-imbannyane.
KAPUSTAKAAN
Anom,
Drs. I Gusti (dkk). 1983. Tata Bahasa Bali. Denpasar.
Bawa,
Drs. Wayan (dkk). 1977. Sintaksis Bahasa Bali. Denpasar.
Budha
Gautama, wayan. 1985. Buku Kerta Basa Bali. Denpasar : PGAH Negeri.
Denes,
Drs. Made. 1985. Geografi Dialek Bahasa Bali. Jakarta : Pusat Bahasa.
Ginarsa,
Ketut. Th-. Sepintas tentang Sejarah Aksara Bali. Singaraja (ketikan)
Jendra,
Drs. I Wayan. 1976. Fonologi Bahasa Bali. Jakarta : Pusat Bahasa.
Simpen,
AB. I wayan. 1973. Pasang Aksara Bali. Denpasar.
Suparman
Herusantosa, Drs. 1978. Sintaksis. I/II. Singaraja :FKIP Unud.
Tinggen,
I Nengah.1986. Sor Singgih Basa Bali. Singaraja : SPGNegeri.
0 komentar:
Posting Komentar